پیشینه هنرهای فلزی در ایران
ساخت اشیاء عموماً کاربردی از فلزاتی چون مس، مفرغ، آهن، طلا و نقره که علاوه بر کاربردی بودن، توجه به اصول زیباییشناسی مدنظر سازنده و مصرف کننده بوده است، اساس و بنیان شکل‌گیری هنرهای فلزی در سرتاسر جهان است. شروع هنر فلزکاری در نقاط مختلف جهان، به زمان کشف فلز در هر منطقه برمی‌گردد. قدیمی‌ترین شواهد از کشف فلز در جهان به 8000 تا 5000 ق.م می‌رسد. این مناطق که تحت عنوان شرق نزدیک شناخته میشود، در جغرافیای امروزی، ایران، ترکیه، اردن و عراق قرار دارند. در جغرافیای کنونی ایران شواهد مربوط به عصر مس به هزاره هشتم تا پنجم ق.م در مناطقی چون دهلران و تپه علی کش در خوزستان و تپه یحیی، تپه ابلیس و تپه آتشی در کرمان برمی‌گردد.
کشف برنز و سایر آلیاژ های مس، دومین رویداد مهم در تاریخ هنر ایران شناخته میشود. در هزاره چهارم پیش از میلاد، تولید آلیاژ مس و آرسنیک به طور گسترده در فلات ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت. فلزکاران عصر باستان با افزودن قلع به مس به آلیاژ برنز دست یافتند که دارای استحکام و شکل‌پذیری بهتری نسبت به مس بود. کهن‌ترین اسناد تولید برنز در ایران، مربوط به آثار کشف شده از منطقه کله نثار در لرستان است. در سایتهای دیگری چون شوش، سیلک، تپه حصار و تپه گیان نیز تولید برنز تا هزاره سوم پیش از میلاد مرسوم شد. در طول هزاره سوم تا اواخر هزاره اول قبل از میلاد، منطقه لرستان یکی از غنی‌ترین مناطق تولید ظروف مفرغی در ایران شناخته میشود که مفرغ‌های این دوره از اعتبار بالایی از نظر تاریخی، فرهنگی و هنری برخوردارند.
عصر آهن در ایران از اواخر هزاره دوم قبل از میلاد آغاز میشود و ایران یکی از مهمترین مراکز عصر آهن در هزاره اول قبل از میلاد است. در ایران عصر آهن استفاده فراگیر از طلا در قالب ظروف، اشیاء و مجسمه‌های بسیار فاخر مرسوم می‌گردد که تکنیک‌های ریخته‌گری و قلمزنی در تزئینات آنها بسیار مرسوم بوده است. آثار زرین مکشوفه از مناطقی مانند کلاردشت، مارلیک، زیویه و حسنلو، گواه توانایی هنرمندان ایرانی در ساخت آثار زرین در عصر آهن است. عصر هخامنشی را میتوان به عنوان عصر طلایی فلزکاری در ایران معرفی کرد که اشیائی بسیار ظریف و هنرمندانه از این عصر بجای مانده است. سنت‌های فلزکاری هخامنشی به ویژه ظروف فلزی، ریتون‌ها و ابزار جنگی زرین، بیان‌کننده تداوم سنت‌های فلزکاری ایران از عصر مفرغ تا این دوران است.
پس از عصر هخامنشی در دوران‌های اشکانی و ساسانی، فلزکاری ایران رونق خود را از دست نداد بلکه استفاده فراگیر از فلز نقره که دستیابی به آن بسیار ساده‌تر از طلا بود، مرسوم شد. ظروف سیمین و زرین عصر ساسانی به صورت گسترده در سرتاسر امپراتوری، تصاویری از شاهان، صحنه‌های روایی از اسطوره‌های ایرانی و رومی و بهویژه نمادهایی از دین زرتشت را به تصویر می‌کشند.
با ورود اسلام به ایران به دلیل محدودیت‌های بکارگیری از ظروف طلا و نقره، فلزکاری ایران در بدو امر نزول چشمگیری داشت. در مقابل هنرهایی چون کتاب‌آرایی، سفالگری و معماری به دلیل نیازهای دین و حکومت جدید رشد قابل توجهی پیدا کرد. فلزکاری ایران پس از اسلام رونق خود را از دست داد اما فلزکاران ایرانی حیات این هنر را جهت احیای مجدد آن در دوره‌های بعدی حفظ کردند.
رونق دوباره فلزکاری ایران به عصر دیلمیان و سامانیان برمی‌گردد که سنت‌های فلزکاری ساسانی در بخش‌هایی از ایران بر روی فلزاتی چون مس، مفرغ، آهن و حتی طلا و نقره توسط هنرمندان ایرانی به کارگرفته میشود. فلزکاران ایرانی، طلا و نقره مورد نیاز خود را از طرق تجارت با اقوام شمالی تأمین می‌کردند. در این دوران سبک خراسانی در فلزکاری ایران بر مبنای دستاوردهای هنرمندان مسلمان شکل می‌گیرد که در عصر سلجوقی به اوج شکوفایی خود می‌رسد.
رنسانس دوباره هنر فلزکاری ایران، بعد از اسلام در دوره حکومت سلجوقیان اتفاق می‌افتد و فلزکاری مکتب خراسان به اوج خود دست پیدا می‌کند. سلجوقیان که ارتباط خوبی با امپراتوری سونگ در چین دارند، زمینه‌ساز تأثیرات فراگیر سبک‌های فلزکاری چین در ایران می‌شوند. انواع تنگ‌ها، عودسوزها، کاسه‌ها، سینی‌ها و … در این دوران با تزئیناتی بسیار فاخر و با تکنیک‌های متنوع بر روی فلزات مختلف، به ویژه نقره ساخته می‌شد.
با حمله مغول در قرن سیزدهم میلادی، بسیاری از مراکز تولید آثار فلزی به ویژه در خراسان ویران شد و تعداد زیادی از هنرمندان در جریان تصرف شهرها کشته شدند و عده‌ای هم مجبور به مهاجرت به سایر سرزمین‌ها از جمله فارس، آذربایجان و موصل (در عراق کنونی) شدند. این مهاجرت‌ها و فتوحات خاندان مغول در سوریه و عراق امروزی در شکل‌گیری مکاتب جدید فلزکاری ایران و بهویژه ارتباط بیشتر هنرمندان ایرانی با هنرمندان مصر و سوریه را فراهم ساخت. موصل، دیاربکر، حلب و بعدها تبریز و فارس به مهمترین مراکز فلزکاری دوران مغول بدل گشتند. در عصر مغول‌ها مراکز شرق ایران در خراسان و ماوراءالنهر رونق قبل خود را از دست دادند اما با روی کار آمدن دولت تیموری این رونق دوباره شکل گرفت و مکاتب جدیدی در شرق ایران احیا شد. هرات را میتوان مهمترین مرکز فلزکاری عصر تیموری به حساب آورد. تلفیق سبک خراسانی با سبک‌های مناطق غربی ایران عصر تیموری مانند موصل، از جمله وقایع مهم این دوره به حساب می‌آید.
در قرون شانزدهم و هفدهم میلادی، صفویان در ایران به قدرت می‌رسند و فلزکاری این عصر در راستای جریان‌های هنری دوران سلجوقی تا تیموری به حرکت رو به رشد خود ادامه می‌دهد. در این عصر اصفهان به عنوان یکی از مراکز مهم فلزکاری در مرکز ایران، رونقی دوباره پیدا می‌کند و به مهمترین مرکز فلزکاری این دوره بدل می‌گردد. استفاده فراگیر از نقوش سایر هنرها مانند کتاب‌آرایی (تذهیب، تشعیر و نگارگری) و خوشنویسی که از عصر سلجوقی رونق خود را آغاز کرده بود، در عصر صفوی به کمال خود دست پیدا می‌کند و هنرمندان صفوی از فنون مختلف فلزکاری در ساخت اشیای فلزی بهره می‌برند. میتوان میراث صفویان را در دوره‌های افشار، زند، قاجار، پهلوی تا جمهوری اسلامی ردیابی کرد اما تحولات تکنولوژیک قرون هجدهم تا بیست و یکم میلادی و همچنین ارتباطات فراگیر ایران با اروپا و سایر کشورهای جهان موجب ظهور سبک‌های جدید و مدرن فلزکاری در هنر ایران شد. تنوع محصولات از آثار فاخر تا نمونه‌های اقتصادی نه چندان فاخر سنتی تا آثار ارزشمند مدرن و مطابق با جریان‌های فکری دوران معاصر، ماحصل تاریخ پر فراز و نشیب هنرهای فلزی ایران است. در ایران امروز، شهرهای مختلف از جمله اصفهان، تهران، تبریز، شیراز، کرمان، زنجان، قم و مشهد به عنوان مهمترین مراکز تولید آثار هنری فلزکاری معاصر به حساب می‌آیند.
فلزات رایج در هنرهای فلزی
مهمترین فلزات رایج در هنرهای فلزی ایرانی شامل این موارد است: مس، برنج، نقره، طلا، مفرغ (برنز)، ورشو.
انواع هنرهای فلزی ایران
ریخته‌گری
دوات‌گری
قلمزنی
حکاکی
حجم‌سازی
مرصع‌کاری و کوفته‌گری (طلاکوبی، نقره‌کوبی و برنج‌کوبی)
زیورآلات (طلا، نقره و بدلیجات)
مشبک‌کاری
قفل‌سازی
چاقوسازی
تفنگ‌سازی
ملیله
میناکاری
مزیت‌های خرید صنایع دستی فلزی
- اساسا خرید صنایع دستی و آثار هنری علاوه بر حمایت مالی از حوزه فرهنگ، برای خریدار ارزش‌های اقتصادی بالایی دارد زیرا این محصولات با گذشت زمان واجد ارزش افزوده شده و می‌تواند سود اقتصادی قابل توجهی برای خریدار داشته باشد.
- هنر و صنایع دستی با ذوق و قریحه زیباییشناسی انسان ارتباط دارد و حس زیباییشناسی یک نیروی فطری و خدادادی است. لذا برای بسیاری از انسان‌ها صاحب یک اثر ارزشمند هنری بودن می‌تواند از نظر روانشناسی احساس رضایت و خوشایندی ایجاد کند. بنابراین مالک آثار ارزشمند هنری بودن مزیتی روانش‌شناختی است.
- بسیاری از صنایع دستی فلزی جنبه کاربردی دارند و میتوان بخشی از نیاز روزانه خود را به کمک آنها مرتفع ساخت. انواع ظروف فلزی، زیورآلات، اشیاء مصرفی مانند چاقو، تابلوهای زیبا که به فضای مسکونی و کسب و کار لطافت و حس زیبایی می‌بخشد، همه به نوعی برخی از نیازهای انسان را برآورده می‌سازد.
- آثار هنری فلزی به دلیل ساختار و ویژگی‌های مواد و مصالح، قابلیت ماندگاری بالایی دارند. لذا با خرید این محصولات سال‌ها می‌توانید صاحب آن باشید و از آن استفاده کنید.
- آثار هنری و صنایع دستی فلزی برخلاف محصولات ماشینی، با گذشت زمان و استفاده دچار کاهش ارزش نمی‌شوند؛ بلکه این مزیت را دارند که گذر زمان ارزش آنها را افزون نماید.
- محصولات هنری فلزی واجد ویژگی منحصر به فرد بودن هستند. یعنی حتی نمونه‌هایی که به نظر شبیه می‌رسند دارای تفاوت‌هایی هستند که آنها را به محصولی منحصر به فرد بدل می‌کند. به عبارت دیگر شما با خرید محصولات هنری فلزی، صاحب یک نمونه خاص و منحصر به فرد می‌شوید.
نگهداری از آثار هنری فلزی
نگهداری از آثار فلزی با توجه به نوع فلز و کیفیت اثر می‌تواند متفاوت باشد اما به طور کلی مهمترین عوامل آسیب‌رسان به اشیاء فلزی، تنش‌های فیزیکی و تأثیرات شیمیایی است. اگر می‌خواهید از صنایع دستی فلزی خود سال‌ها استفاده کنید و بعد آنها را به فرزندان و نسل‌های بعد هدیه دهید، به نکات زیر توجه داشته باشید:
- اگر از اشیاء فلزی در کاربردهای روزانه استفاده می‌کنید، باید مراقب باشید تا ضربه‌ای به این اشیاء وارد نشود.
- بسیاری از فلزات در مقابل رطوبت و مواد شیمیایی اسیدی و قلیایی واکنش نشان می‌دهند. لذا حتما با توجه به نوع فلز سعی شود از تماس آنها با موارد آسیب‌رسان پرهیز شود و در صورت ایجاد تماس، سریعاً سطح شئ را از ماده آلوده تمیز و خشک نمایید.
- توصیه میشود اشیاء هنری فاخر فلزی گرانبها را به صورت روزمره کمتر استفاده کنید.
- سطح اشیاء هنری فلزی را در فاصله‌های زمانی مشخص با پارچه نرم و تمیز نظافت کنید تا گرد و غبار و آلودگی‌های هوا کمتر بر آنها تأثیر بگذارد.
- از شستشوی اشیاء هنری فلزی با مواد شوینده، بدون مشورت با متخصصین با تجربه جداً خودداری کنید.
- در نگهداری اشیاء تزئینی در قفسه‌ها، سعی شود حتما محل آنها مستحکم باشد تا از سقوط و آسیب به آنها جلوگیری شود.
- اگر قصد دارید اشیاء هنری فلزی خود را مدتی درون جعبه نگهداری کنید، با استفاده از کاغذ غیراسیدی، پارچه و یا پوشال سعی کنید از تماس اشیاء با هم جلوگیری نمایید.
- اگر اشیاء فلزی خود را درون کیسه‌های پلاستیکی و یا جعبه نگهداری می‌کنید، حتما روی جعبه و یا پلاستیک سوراخ‌هایی ایجاد شود تا از تراکم رطوبت و محبوس شدن هوا جلوگیری شود.
- اشیاء نقره‌ای به مرور زمان و در معرض هوا و آلودگی‌ها (به ویژه سولفورها) براقیت خود را از دست می‌دهند و به سیاهی گرایش پیدا می‌کنند. بدون مشورت با افراد متخصص با تجربه از هرگونه اقدامی در مورد آنها بپرهیزید.
- هرگز بدون مشورت با افراد متخصص باتجربه، از روغن‌های طبیعی و شیمیایی برای نگهداری از اشیاء فلزی خود استفاده نکنید.
- اگر هر مشکلی برای اشیاء فلزی شما به وجود آمد، حتما با متخصص ماهر و باتجربه آن حوزه مشورت کنید و از اقدام شخصی به صورت جدی پرهیز نمایید.
خدمات پرسیس آرت به شما
- انجام کلیه امور بازرگانی بین‌المللی شامل صادرات و واردات به تمام نقاط دنیا
- همکاری در فرایند تولید محصولات فلزی فاخر سفارشی از طراحی تا اجرا
- عرضه و مشاوره جهت خرید بهترین و با کیفیت‌ترین محصولات هنرهای فلزی ایران با توجه به بودجه شما
- صدور گواهی اصالت معتبر و تضمین کیفیت محصول به صورت سند مکتوب و الکترونیکی (دارای هولوگرام، شماره ثبت و شناسایی، مهر برجسته و QR کد)
- انجام خدمات پس از فروش شامل تعمیرات و سرویس‌های دوره‌ای محصولات
- مشاوره در قیمت‌گذاری و اصالتسنجی اشیاء فلزی شما همراه با صدور گواهی مورد تأیید WCC (شورای جهانی صنایع دستی)
- انجام کلیه خدمات پژوهشی، آموزشی و تولید محتوا در حوزه مصنوعات هنری فلزی توسط اساتید مجرب و با تجربه
- مشاوره و همکاری با سازمان‌های دولتی، خصوصی و مردم‌نهاد (NGO) در زمینه کسب و کارهای مرتبط با هنرهای فلزی
